Aandeel statutaire ambtenaren blijft dalen bij Vlaamse lokale besturen

Start je als ambtenaar, dan kan dat op twee manieren: statutair  of contractueel (via een arbeidscontract). 15 jaar geleden was nog maar 58% van het personeel bij de Vlaamse lokale besturen aan de slag via een arbeidscontract. In 2022 steeg dit aantal naar maar liefst 71%.
Dit is geen nieuwe tendens maar de snelheid van de contractualisering van het ambtenarenkorps is wel opvallend. In combinatie met nieuwe en eenvoudige ontslagmogelijkheden van statutair aangestelde medewerkers  kunnen we stellen dat de statutair ambtenaar bij de Vlaamse lokale besturen binnen afzienbare tijd definitief verdwenen zal zijn.

De cijfers zijn opvallend en tonen aan dat Vlaamse lokale besturen bewust kiezen voor een flexibeler personeelsbeleid, dat nauwer aansluit bij de tewerkstellingsvorm van de private sector.

Het Vlaamse regeerakkoord ondersteunde deze evolutie en zette volop in op het wegwerken van de verschillen tussen contractanten en statutairen. In 2023 nam de Vlaamse regering twee belangrijke wettelijke initiatieven waardoor lokale besturen de beleidsruimte krijgen om een modern HR beleid te voeren gebaseerd op de gelijke behandeling.

Zo is sinds 18 maart het nieuwe rechtspositiebesluit  in werking.  Dit besluit geeft lokale besturen meer vrijheid om een hr-beleid op maat te ontwikkelen. Lokale besturen kunnen bijvoorbeeld hun eigen regels uitwerken over werving en selectie, salarissen, toelagen en vergoedingen.

De tweede vernieuwing betreft de regels van ontslag van statutairen en mag men gerust revolutionair noemen.

De Vlaamse Overheid keurde eerder dit jaar nieuwe ontslagwetgeving goed waardoor een statutair ambtenaar niet langer de garantie heeft van de zogenaamde vaste benoeming.  Een lokaal bestuur kan weliswaar nog steeds personeel in dienst nemen als statutair ambtenaar. De keuze tussen een contractuele of een statutaire aanstelling blijft een vrije beleidskeuze van elk bestuur. Maar welke tewerkstellingsvorm men ook kiest, de aanstelling bij een Vlaamse gemeente, ocmw of provincie zal nooit meer gepaard gaan met de vroegere vastheid van betrekking.

Ondanks de doelstelling van de Vlaamse regering om statutairen en contractanten volledig gelijk te behandelen blijven er wettelijke barrières waardoor de twee personeelsstatuten nog ver uit elkaar liggen.

Door de nieuwe ontslagwetgeving verdwijnt alvast een essentieel verschilpunt tussen statutairen en contractanten.  Sinds 1 oktober 2023 is het onderscheid volledig verdwenen. Voor de betrokken besturen geldt dezelfde ontslagregeling voor zowel contractuele- als statutaire personeelsleden. Beide vallen nu onder hetzelfde arbeidsrecht. Belangrijk is wel dat het ontslag omwille van beroepsongeschiktheid enkel kan na een formele evaluatie en in alle gevallen moet het lokaal bestuur de hoorplicht respecteren.

Op vlak  van sociale zekerheid blijven de verschillen fundamenteel.
Voornamelijk de veel gunstigere pensioenberekening voor statutaire ambtenaren is nog steeds een gegeven.
Contractuele collega’s kunnen niet genieten van dit ambtenarenpensioen maar vallen terug op dezelfde pensioenrechten als deze van de private sector.

Ook op vlak van de sociale bescherming tegen ziekte en ongeval blijven de verschillen heel groot . Contracten hebben dezelfde rechten zoals in de private sector. Na een wettelijke periode van gewaarborgd loon valt een contractueel personeelslid terug op ziekte-uitkeringen betaald door de mutualiteiten.
Statutaire collega’s die arbeidsongeschikt worden zullen steeds betaald worden door het lokaal bestuur. Mutualiteiten komen nooit tussen. Als statutair personeelslid heb je recht op een contingent aan ziekteverlof. Tijdens deze dagen blijft het loon volledig doorbetaald. Indien het contingent niet zou volstaan valt men in de meeste gevallen terug op een wachtgeld van minimaal 60% ten last van het bestuur.

Het wordt uitkijken naar hoe Vlaamse lokale besturen zullen omgaan met het nieuwe wettelijk kader. Hoe ver wil men gaan in de modernisering van het HR beleid? Gaan we terug naar een situatie van voor de krachtlijnen Kelchtermans van 1993 waarbij elk lokaal bestuur een eigen rechtspositieregeling had?
Dit valt moeilijk te voorspellen maar zeker is dat de versoepelingen op het juiste moment komen. Besturen voelen net zoals private werkgevers de krapte op de arbeidsmarkt. Nu de aantrekkingskracht van de stabiliteit van een vaste benoeming verder verdwijnt zullen ander middelen ingezet moeten worden.

De eerste tekenen van verandering zijn eerder voorzichtig. De komende verkiezingen en de nieuwe fusiegolf op lokaal niveau zijn mogelijks een reden waarom grote initiatieven voorlopig beperkt blijven.