De federale antidiscriminatiewetgeving is aangescherpt

De federale antidiscriminatiewetgeving verbiedt en beschermt tegen discriminatie op grond van beschermde criteria in verschillende domeinen, waaronder de arbeidsbetrekkingen.

De federale antidiscriminatiewetgeving bestaat hoofdzakelijk uit de drie volgende wetten:

• de antidiscriminatiewet (voluit: “de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie”): beschermde criteria: leeftijd, seksuele oriëntatie (voorheen: seksuele geaardheid), burgerlijke staat, geboorte, vermogen, geloof of levensbeschouwing, politieke overtuiging, syndicale overtuiging taal, gezondheidstoestand, een handicap, een fysieke of genetische eigenschap, sociale afkomst of toestand (voorheen: sociale afkomst);
• de genderwet (voluit: de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen): beschermde criteria: geslacht, zwangerschap, medisch begeleide voortplanting, bevalling, geven van borstvoeding, moederschap, gezinsverantwoordelijkheden, genderidentiteit, genderexpressie, sekse-kenmerken en medische of sociale transitie (voorheen: geslachtsverandering);
• de antiracismewet (voluit: de wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden; deze wet werd herzien in 2007): beschermde criteria: nationaliteit, een zogenaamd ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming.

De federale antidiscriminatiewetten verbieden directe en indirecte discriminatie, alsook de opdracht tot discrimineren en intimidatie.

Onder impuls van (inter)nationale rechtspraak werd gaandeweg duidelijk dat deze “klassieke” discriminatievormen niet steeds volstaan om de complexiteit van een discriminatieproblematiek te vatten. Zo kan bij specifieke situaties van discriminatie discussie ontstaan of deze al dan niet beantwoorden aan de definitie van verboden discriminatie. Om de rechtszekerheid te vergroten geeft de nieuwe wet een wettelijke verankering aan de volgende specifieke discriminatievormen.

Begrip

Meervoudige discriminatie is discriminatie die voortvloeit uit meer dan één beschermd criterium uit één of meerdere van de federale antidiscriminatiewetten.

Meervoudige discriminatie kan twee vormen aannemen:

• Cumulatieve of gecumuleerde discriminatie: een individu is het slachtoffer van meerdere discriminaties in dezelfde context en door dezelfde dader, die elk verband houden met een beschermd criterium dat dit individu vertoont. De betrokken beschermde criteria blijven scheidbaar.

Voorbeeld uit de parlementaire documenten: een individu wordt gediscrimineerd als homoseksueel en wegens zijn gezondheidstoestand, omdat bepaalde ziektes met homoseksuele mannen worden geassocieerd

• Intersectionele discriminatie: een individu wordt gediscrimineerd vanwege meerdere beschermde criteria die samenvallen, en de discriminatie treft hem alleen omdat dit individu die kenmerken tegelijk vertoont. De betrokken criteria werken op elkaar in en worden onscheidbaar.

Voorbeeld uit de parlementaire documenten: een persoon wordt gediscrimineerd omdat zij een vrouw van buitenlandse afkomst is.

Impact op de rechtvaardigingsgronden

Een onderscheid op grond van een beschermd criterium maakt geen discriminatie uit wanneer er voor dat onderscheid een door de wet toegelaten rechtvaardiging bestaat.

De wettelijke verankering van de meervoudige discriminatie heeft een impact op de rechtvaardigingsgronden die kunnen worden ingeroepen. Dat komt doordat de rechtvaardigingsgronden waarin de antidiscriminatiewetten voorzien, verschillen naargelang het ingeroepen beschermd criterium.

Daarom bepaalt deze nieuwe wet dat in geval van meervoudige discriminatie steeds het rechtvaardigingsstelsel van toepassing zal zijn dat het gunstigst is voor de persoon die door het verschil in behandeling wordt getroffen.

Anders gezegd: bij meervoudige discriminatie telt de rechtvaardigingsgrond met de strengste voorwaarden. Dat geldt zowel voor cumulatieve als voor intersectionele discriminatie.

Impact op de schadevergoeding van het slachtoffer van discriminatie

Kan een slachtoffer van meervoudige discriminatie meer dan één schadevergoeding wegens discriminatie vorderen?

De nieuwe wet bepaalt dat het de rechter is die erover oordeelt of een cumulatie van schadevergoedingen al dan niet opportuun is. De rechter moet daarbij rekening houden met de specifieke schade die het slachtoffer heeft geleden. De opgelegde schadevergoeding mag in geen geval lager zijn dan de toepasselijke forfaitaire schadevergoeding.

Discriminatie door associatie is de situatie waarin een persoon wordt gediscrimineerd wegens zijn nauwe verwantschap met een individu dat een beschermd criterium bezit.

Voorbeeld uit de parlementaire documenten: een werknemer die vader is geworden, wordt ontslagen omdat zijn kind een handicap heeft en zijn werkgever van mening is dat dit een nadelige impact zal hebben op diens motivatie en aanwezigheid op het werk.

In de rechtspraak en parlementaire documenten was al erkend dat ook discriminatie bij associatie verboden discriminatie uitmaakt. Dit wordt nu verankerd in de federale antidsicriminatiewetten.

Discriminatie op grond van een vermeend kenmerk is de situatie waarin een persoon wordt gediscrimineerd omdat deze persoon wordt geacht een beschermd kenmerk te vertonen, zonder dat dit effectief het geval is.

Voorbeeld uit de parlementaire documenten: een persoon die zich inzet voor een LGBTQI+ organisatie wordt om die reden vermoed een bepaalde seksuele oriëntatie te hebben, en wordt op die grond gediscrimineerd.

Zoals in de rechtspraak als was erkend, is in dit soort situaties wel degelijk sprake van verboden discriminatie. Het feit dat het slachtoffer het betrokken kenmerk niet daadwerkelijk heeft, is irrelevant. Wat telt, is dat deze persoon het voorwerp uitmaakt van een onderscheid in behandeling op basis van een beschermd criterium.

Naast deze wettelijke verankering van specifieke discriminatievormen, past de nieuwe wet sommige beschermde criteria aan.

Ten eerste is het beschermd criterium “sociale afkomst” in de antidiscriminatiewet uitgebreid tot het criterium “sociale afkomst of toestand”.

De wetgever wil zo duidelijk maken dat dit criterium kan worden toegepast voor personen die ongunstig worden behandeld vanwege hun huidige sociale toestand. De parlementaire documenten geven hiervan de volgende voorbeelden: daklozen, werkzoekenden, analfabeten of ongeletterde personen, personen die in moeilijke sociaal-economische omstandigheden leven, personen die uit de prostitutie treden of getreden zijn, of personen met een gerechtelijk verleden.

Voorts heeft de nieuwe wet het beschermd criterium “seksuele geaardheid” in de antidiscriminatiewet vervangen door “seksuele oriëntatie”.

Met het begrip “seksuele oriëntatie” wil de wetgever aangeven dat dit criterium een fluïde identiteitskenmerk is (kan variëren doorheen de tijd en in intensiteit), terwijl de formulering “seksuele geaardheid” meer doet uitschijnen dat dit kenmerk is aangeboren of vaststaat. De term “seksuele oriëntatie” sluit bovendien meer aan bij de Franse en Engels term uit de (inter)nationale wetgeving (“orientation sexuelle”, “sexual orientation”).

Tot slot heeft deze nieuwe wet in de genderwet het beschermd criterium “geslachtsverandering” geherformuleerd als “medische of sociale transitie”.

De wetgever wil er zo op inspelen dat transitie meerdere vormen kan aannemen, met genderbevestigende heelkunde als één van de mogelijke subaspecten is. De parlementaire documenten verduidelijken nog dat de juridische transitie, d.i. een proces waarbij de juridische documenten worden gewijzigd waarop het geslacht en de voornaam van de persoon in transitie worden vermeld, valt onder het begrip sociale transitie.

Tot slot staan we stil bij de wijzigingen op het vlak van de rechtsbescherming tegen discriminatie.

De nieuwe wet bepaalt dat de voorzitter van de rechtbank, in het kader van een stakingsprocedure, de mogelijkheid heeft om positieve maatregelen op te leggen om de herhaling van de discriminatie te voorkomen.

De stakingsprocedure is een specifieke procedure die wordt gevoerd voor de voorzitter van de rechtbank, waarbij een persoon die meent het slachtoffer te zijn van discriminatie een rechterlijk bevel tot stopzetting van de discriminatie vordert. In sommige situaties volstaat het daarvoor niet dat de dader stopt met een bepaald gedrag te stellen, maar zijn positieve maatregelen nodig. De nieuwe wet erkent dat de stakingsrechter dan positieve maatregelen kan opleggen, en maakt zo een einde aan de onzekerheid hieromtrent.

De federale antidiscriminatiewetten bepalen dat de voorzitter van de rechtbank kan bevelen dat zijn beslissing (of een samenvatting daarvan) tijdelijk wordt aangeplakt ter plaatse bij de overtreder, en/of in kranten of op enige andere wijze, dit alles op kosten van de overtreder.

Tot nu toe kon zo’n bekendmaking alleen worden opgelegd als die kon bijdragen aan de stopzetting van de discriminatie of de uitwerking ervan.

De nieuwe wet schrapt die voorwaarde, en maakt het dus gemakkelijker maken om zo’n bekendmaking op te leggen. Een bekendmakingsmaatregel kan immers helpen om druk uit te oefenen op de dader van de discriminatie, en kan ook een afschrikkend effect hebben op derden.

De nieuwe wet bevestigt het verplichte karakter van de schadevergoeding wegens discriminatie. Een rechter die het bestaan vaststelt van discriminatie, is verplicht om een schadevergoeding toe te kennen als het slachtoffer dit heeft gevorderd.

Verder verdrievoudigt de nieuwe wet de bedragen van de forfaitaire vergoeding van de morele schade wegens discriminatie: van 650 euro en 1.300 euro tot resp. 1.950 euro en 3.900 euro. Vanaf 1 januari 2024 worden die bedragen telkens op 1 januari geïndexeerd op basis van de index van de consumptieprijzen.

Aan de forfaitaire schadevergoeding van zes maanden resp. drie maanden bruto beloning in geval van discriminatie in het kader van de arbeidsbetrekkingen of van de aanvullende regelingen voor sociale zekerheid, verandert deze nieuwe wet niets.

Om de geldende regels uit de federale antidiscriminatiewetten op een rijtje te zetten:

• Een slachtoffer van discriminatie kan van de dader een schadevergoeding vorderen. Het slachtoffer heeft daarbij de keuze tussen een forfaitaire schadevergoeding, of een vergoeding van de werkelijk geleden schade. In dat laatste geval moet het slachtoffer de omvang van de geleden schade bewijzen.
• Als het slachtoffer morele en materiële schadevergoeding vordert wegens discriminatie in het kader van de arbeidsbetrekkingen of van de aanvullende regelingen voor sociale zekerheid, is de forfaitaire schadevergoeding voor materiële en morele schade gelijk aan de bruto beloning voor zes maanden.
  • Uitzondering 1: als de werkgever aantoont dat de ongunstige of nadelige behandeling ook op niet-discriminerende gronden getroffen zou zijn, bedraagt de forfaitaire schadevergoeding voor materiële en morele schade drie maanden bruto beloning.
  • Uitzondering 2: wanneer de materiële schade die voortvloeit uit een discriminatie in het kader van de arbeidsbetrekkingen of van de aanvullende regelingen voor sociale zekerheid hersteld kan worden via de toepassing van de nietigheidssanctie, wordt de forfaitaire schadevergoeding bepaald volgens de onderstaande bullet.
• In de andere gevallen bedraagt de forfaitaire vergoeding van de morele schade wegens discriminatie 1.950 euro. Dat bedrag wordt verhoogd tot 3.900 euro als de dader niet kan aantonen dat de betwiste ongunstige of nadelige behandeling ook op niet-discriminerende gronden getroffen zou zijn of omwille van andere omstandigheden, zoals de bijzondere ernst van de geleden morele schade. Beide bedragen worden voortaan jaarlijks geïndexeerd.
• Als het slachtoffer schadevergoeding vordert wegens cumulatieve of intersectionele discriminatie, heeft de rechter de mogelijkheid om de toepasselijke forfaitaire schadevergoedingen gecumuleerd toekennen, met dien verstande dat de schadevergoeding in geen geval minder mag bedragen dan de forfaitaire schadevergoeding die wordt toegekend ingevolge de schending van een beschermd criterium.

_Bron:

_{Wet van 28 juni 2023 houdende wijziging van de wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden, van de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie en van de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen, BS 20 juli 2023. Inwerkingtreding 30 juli 2023.}