Aan welke regels moet overwerk voldoen?

Overwerk, overuren en uitbetalen: wat mag en wat mag niet? Aan welke voorwaarden moet je je als werkgever houden? En de werknemer? Hieronder lichten we de spelregels omtrent overwerk toe.

Volgens de Belgische arbeidsduurreglementering mag je werknemer in principe niet meer dan 8 uur per dag of 40 uur per week presteren. Deze normale grenzen kunnen in bepaalde omstandigheden (bv. kleine flexibiliteit) verschoven worden. Werkt hij toch langer dan de normale (eventueel verschoven) grenzen? Dan tellen die uren als overuren.

De grens voor het presteren van overuren ligt in principe op 50 uur per week en 11 uur per dag. Er zijn wel enkele uitzonderingen op deze regel – zoals in bepaalde gevallen van overmacht. Als een werknemer overuren presteert om het hoofd te bieden aan een ongeval is er bijvoorbeeld geen absoluut maximum van kracht.

Hou ook rekening met de interne overurengrens van 143 uur. Jouw sector kan dit aantal verhoogd hebben. Deze grens werd in het leven geroepen om te vermijden dat overuren onbeperkt worden gecumuleerd. Bereikt je werknemer het maximum aantal van 143 overuren boven de gemiddelde wekelijkse arbeidsduur? Dan mag hij geen overuren meer presteren zonder dat je eerst inhaalrust toekent.

Het verschil tussen meeruren en overuren is dat het bij meeruren gaat over een deeltijdse werknemer die afwijkt van zijn uurrooster zonder dat de voltijdse dag- of weekgrens overschreden wordt. Bij meerwerk presteert de deeltijdse werknemers dus andere uren dan afgesproken in zijn contract. Wel presteert hij nog steeds minder uren dan zijn voltijdse collega. Anders gaat het om overuren.

Door de strikte regelgeving in België mag je personeel enkel in specifieke situaties overuren presteren:

• Tijdens voorbereidend werk of nawerk
• Tijdens werken van vervoer, laden en lossen
• Tijdens het werken met bederfelijke stoffen
• Wanneer je de arbeidstijd niet nauwkeurig kan bepalen
• Tijdens het opmaken van inventarissen of balansen
• Tijdens een buitengewone vermeerdering van het werk
  • Wanneer er zich een onvoorziene omstandigheid voordoet
  • Om het hoofd te bieden aan een (dreigend) ongeval
  • Voor het uitvoeren van dringende arbeid aan machines of materieel (overmacht)

Vrijwillige overuren zijn toegestaan zonder dat bovenstaande omstandigheden zich voordoen (en aangetoond kunnen worden) – mits je een schriftelijk akkoord hebt met je werknemer. Deze schriftelijke overeenkomst is 6 maanden geldig. Daarna kan je de overeenkomst verlengen in overleg met je werknemer. Je werknemer kan maximaal 120 extra vrijwillige overuren per kalenderjaar presteren. Sectoren kunnen dit aantal verhogen tot maximum 360. 

Het aantal uren dat als vrijwillige overuren kan gepresteerd worden, werd in het verleden tijdelijk uitgebreid onder de noemer 'Relance-overuren'. De mogelijkheid tot het laten presteren van 120 relance-overuren bestond als een tijdelijke maatregel tot en met 31 december 2022 en werd heringevoerd vanaf 1 juli 2023 tot en met 30 juni 2025. Je leest er hier meer over.

Als algemene regel geldt dat je werknemer overuren op een later tijdstip opneemt als inhaalrust. Zo blijft het gemiddelde aantal werkuren per week gelijk binnen de vooraf bepaalde referteperiode. Er zijn wel uitzonderingen op deze regel:

• Je werknemer kan vrijwillige overuren in principe niet recupereren met inhaalrust. Deze uren worden altijd uitbetaald. Let op: werden de vrijwillige overuren gepresteerd op een zon- of feestdag? Dan is inhaalrust noodzakelijk omwille van de tewerkstelling op de zon- of feestdag. 95 van de 120 vrijwillige overuren moeten wel aangerekend worden op de interne grens. Dit aantal kan door de sector verlaagd worden tot 60. Dit beperkt dus de mogelijkheden om beroep te doen op andere overuren.
• In het geval van een onvoorziene noodzakelijkheid of buitengewone vermeerdering van werk kan je werknemer vragen om overuren uit te betalen ­– tot een maximum van 91 of 130 overuren per jaar. Enkele sectoren laten dit zelfs toe tot een maximum van 143 overuren.

Niet elk overuur geeft dus recht op overloon. Je betaalt pas overloon als je werknemer meer dan 9 uur per dag of 40 uur per week werkt (of boven de verschoven grenzen). Heeft je werknemer recht op overloon en vielen deze overuren op weekdagen of zaterdag? Dan betaal je doorgaans het basisuurloon plus 50% van dit uurloon. Vond het overwerk op zon- of feestdagen plaats? Dan bedraagt het overloon 100% van het normale uurloon. Let op: sectoren kunnen hogere toeslagen vastleggen.

Gaat het om overuren waarvoor je wel verplicht een overloon betaalt? Dan krijg je hiervoor een fiscaal voordeel in de plaats tot een maximum van 180 uren (tijdelijke verhoging in plaats van 130 uren). In de horeca geldt dit voordeel zelfs tot een maximum van 360 overuren.